Հայաստանում հանդիպող բազմազան հատիկաբույսերն (218 տարատեսակներից 22-ը կա այստեղ) օգտագործվել են սելեկցիայի միջոցով նոր տեսակներ ստանալու համար։ Այժմ Հայաստանում աճեցվում է մեծ քանակությամբ բազմազան բույսեր, այդ թվում՝ հացահատիկային բույսերի 6 տեսակ, 366 ուտելի բույսեր, 62 տեսակ միրգ և 65 տեսակ բանջարեղեն։ Ընդհանուր առմամբ 521 տեսակ բույսերից Հայաստանում հանդիպում է 16%-ը։

Գյուղատնտեսական պեղումներ

Հայկական լեռնաշխարհում հայտնաբերված սեպագրերը (Սևանա և Վանա լճերի ափամերձ ժայռերի վրա), ասորեստանյան աղբյուրների հիշատակումները (մ.թ.ա. 9-րդ դ-ի սկիզբ), հնագույն ժայռապատկերները (Գեղամա և Զանգեզուրի լեռներ), բազմաթիվ վայրերից (Կարմիր բլուր, Ծովինար ամրոց, Արագածի լանջեր, Վանա լճի ավազան, Արենիի քարանձավ և այլն) պեղված գյուղատնտեսական կենդանիների ոսկորները, բույսերի սերմերը, խաղողի կորիզները, գործիքները, գինու կարասները, մինչև օրս գործող հնագույն ջրանցքները (Սարդարապատի, էջմիածնի, Դալմայի, Աշտարակի և այլն ), օտար և հայ գիտնականների (Հերոդոտոս, Ստրաբոն, Քսենոփոն, Մովսես Խորենացի, Ղազար Փարպեցի և ուրիշներ) տեղեկությունները վկայում են, որ Հայաստանը հացաբույսերի, խաղողի վազի, որոշ պտղատու ծառերի մշակության, կենդանիների ընտելացման, գյուղատնտեսության որոշ ճյուղերի սկզբնավորման կենտրոններից է։ Ցորենի, գարու, կորեկի մշակումը Հայկական լեռնաշխարհում սկսվել է 7-8 հազար տարի առաջ, իսկ տավարը, խոզը, այծն ու ոչխարն ընտելացվել են նեոլիթի ժամանակաշրջանում։

Գյուղատնտեսության բարելավումը Հայաստանում

Մ.թ.ա. 9-րդ դարից կատարելագործվել են երկրագործ, գործիքները, բարելավվել կենդանիների ցեղերը, բույսերի փոփոխակները, կառուցվել են ջրանցքներ ու ջրամբարներ։ Մ.թ.ա. 6-5-րդ դդ-ում զարգացած էին այգեգործությունը, պտղաբուծությունը, ոչխարաբուծությունը, այծաբուծությունը, մասամբ նաև տավարաբուծությունը։

Աքեմենյան ու հելլենիստական դարաշրջաններում, հատկապես հայկական հողերի միավորումից հետո և Տիգրան Բ Մեծի թագավորության օրոք (մ.թ.ա. 95-55) Հայաստանի գյուղատնտեսությունը զգալի վերելք է ապրել։

Մ.թ. 1-ին դ-ի 2-րդ կեսին Հայաստանի անկախության վերականգնումն ու հզորացումը նպաստավոր պայմաններ են ստեղծել գյուղատնտեսության զարգացման համար։

Բագրատունիների օրոք ընդարձակվել են ցանքատարածությունները, կատարելագործվել հողի մշակման ձևերը։ Գյուղատնտեսության գրեթե բոլոր ճյուղերը զարգացման բարձր աստիճանի են հասել Կիլիկիայի հայկական պետությունում (11-14-րդ դդ.)։ 17-րդ դ-ում Հայաստանի բաժանումը Օսմանյան Թուրքիայի և Պարսկաստանի միջև արգելակել է ճյուղի զարգացումը։

Գյուղատնտեսական արդյունաբերության անկումը

Արևելյան Հայաստանում դրությունը փոխվել է միայն Ռուսաստանին միանալուց (1828) հետո, ընդարձակվել են ցանքատարածությունները, աճել կենդանիների գլխաքանակը, ավելացել է մշակաբույսերի համախառն արտադրանքը։

Առաջին համաշխարհային պատերազմի (1914- 1918) և ազգամիջյան կռիվների տարիներին Հայաստանի գյուղատնտեսությունը հիմնովին քայքայվել է։

Գյուղատնտեսության վերականգնման ու վերակառուցման համար Հայաստանում պայմաններ են ստեղծվել խորհրդային իշխանության հաստատումից (1920) հետո։ Իրականացվել են ոռոգման, հողբարելավման, այգետնկման խոշոր ծրագրեր, ստեղծվել արդյունաբերական տիպի անասնապահ, համալիրներ, որոնց շնորհիվ հանրապետության ագրոպարենային ոլորտն աստիճանաբար դարձել է տնտեսության առաջատար ճյուղերից։ Ոլորտի զարգացմանը նպաստել են նաև սննդի և թեթև արդյունաբերությունների ծավալների ընդլայնումը, մեքենատրակտորային կայանների (ՄՏԿ) կարողությունների հզորացումը, ագրարային գիտության և կրթության արդիական համակարգի ստեղծումը։

ՀԽՍՀ ագրարային ոլորտում ճգնաժամային իրավիճակ է ստեղծվում 1988-ի դեկտեմբերի 7-ի աղետալի երկրաշարժի հետևանքով։ ԱԱՀ-ին հասցվել է շուրջ 2 միլիարդ ռուբլու վնաս, այդ թվում՝ գյուղացիական բնակչության անհատ տնտեսություններին՝ 560 միլիոն ռուբլու։ Աղետի գոտու 342 տուժած բնակավայրերից 58-ն ավերվել են հիմնովին։ Խախտվել է յուրաքանչյուր երրորդ տնտեսության, մշակող արդյունաբերության, շինարարական ինդուստրիայի ձեռնարկությունների մեծ մասի բնականոն գործունեությունը։ Շարքից դուրս է եկել հողբարելավման համակարգի ավելի քան 40 %-ը։ Երկրաշարժի, ԽՍՀՄ փլուզման, Ղարաբաղյան հակամարտության, տրանսպորտային ուղիների շրջափակման, տնտեսության համակարգային փոփոխությունների, անցումային փուլում կատարված սխալների և դժվարությունների պատճառով ոլորտում ի հայտ են եկել մի շարք հիմնախնդիրներ։ Մասնավորապես, հողի սեփականաշնորհումից հետո խաթարվել է սպասարկման և ագրովերամշակման համակարգը, լուրջ կորուստներ են ունեցել ենթակառուցվածքները։ Գյուղացիական տնտեսությունների փոքր չափերը, խոշոր հողակտորների մասնատումը լրջորեն արգելակել են արտադրության կազմակերպումը և արդյունավետ տնտեսվարումև ու ինտենսիվ տեխնոլոգիաների կիրառումը։

Գյուղատնտեսության և գյուղի զարգացման, երկրի պարենային անվտանգության ապահովման համար ՀՀ կառավարությունն իրականացնում է պետական աջակցության բազմաբնույթ ծրագրեր՝ օգտագործելով պետական բյուջեի միջոցները, արտաքին փոխառություններն ու դրամաշնորհները։